Kenmerken van steroïdengebruikers
Gebruikers van anabole steroïden zijn overwegend van het mannelijke geslacht. Geschat wordt dat zo’n 6.4% van alle mannen wereldwijd tijdens hun leven ooit anabole steroïden heeft gebruikt, terwijl dit naar schatting geldt voor 1.6% van de vrouwen (2). Onderzoek onder volwassenen laat zien dat steroïdengebruik los staat van de seksuele oriëntatie van een persoon: het percentage hetero’s, homo’s, en bi’s onder anabolicagebruikers en niet-gebruikers verschilt niet (3). Onder Amerikaanse adolescenten is wel een verschil gevonden. Homo- en biseksuele jongens meldden aanzienlijk vaker dan hetero jongens ooit anabole steroïden te hebben gebruikt: 21% versus 4% (4).

In de meeste studies is er geen relatie tussen steroïdengebruik en samenlevingsvormen. Wanneer dit wel het geval is, zijn steroïdengebruikers vaker getrouwd, gescheiden, of samenwonend, en niet-gebruikers vaker single, wat kan voortkomen uit de soms iets hogere leeftijd van de steroïdengebruikers (3). Tenslotte hebben steroïdengebruikers vaker dan niet-gebruikers te maken gehad met seksueel misbruik, dit geldt zowel voor mannen (3) als voor vrouwen (5, 6).

Motieven om anabole steroïden te gebruiken
Een nieuwe theorie om steroïdengebruik te verklaren stelt dat “intraseksuele competitie” (d.w.z. de strijd met personen van hetzelfde geslacht om het vinden van een partner) een belangrijke drijfveer is om met anabole steroïden te beginnen (7). Wanneer steroïdengebruikers gevraagd wordt naar hun motieven om deze middelen te nemen dan scoort de optie “seksuele partners aantrekken” echter matig (8), en de optie “het libido of het seksueel functioneren verbeteren” slecht (3). Ook de leeftijd waarop met anabole steroïden begonnen wordt lijkt in tegenspraak met de intraseksuele competitie theorie; gemiddeld is de aanvangsleeftijd mid- of eind twintig (3, 9), wanneer een groot deel van de nieuwe gebruikers al een vaste relatie heeft, en de competitiestrijd dus over zijn hoogtepunt heen zou moeten zijn.

De invloed van testosteron op seks bij mannen
Mannen met te lage testosteronwaardes (veelal wordt daarbij een waarde van < 8 nmol/L aangehouden) zien een verbetering van hun seksueel functioneren wanneer zij testosteron gebruiken om normale bloedwaardes te bereiken (10). Bij deze hypogonadale mannen leidt testosterongebruik tot een afname van erectieklachten en een toename van het libido (10, 11). Dit verband tussen testosteronwaardes en seksueel functioneren is niet lineair: bij mannen met normale testosteronwaardes leidt toediening van extra testosteron niet noodzakelijk tot een verbetering van de erectie of het libido (10, 11).

De invloed van testosteron op seks bij vrouwen
Vrouwen maken van nature minder testosteron aan dan mannen. In tegenstelling tot vaak wordt gedacht, is echter niet oestradiol maar testosteron het meest aanwezige actieve geslachtshormoon in het lichaam van de vrouw (12). Het speelt een belangrijke rol bij tal van functies, waaronder het libido. Testosteron wordt daarom in toenemende mate toegediend om symptomen van hormoontekort te behandelen bij pre- en postmenopauzale vrouwen (13). Vrouwen die kuren gebruiken doorgaans minder hoge doseringen, en minder androgene (“vermannelijkende”) anabole steroïden dan mannen (6, 14). Desondanks ervaren veel vrouwen tijdens een kuur, net al mannen, een toename van het libido (15). Stoppen met kuren heeft bij vrouwen in de regel een minder dramatisch effect op het seksueel functioneren dan bij mannen, waarbij de hypogonadale en normaalwaarden van testosteron meer uiteen liggen, en er de impact is van erectieverlies (16).

Seksuele problemen na de kuur
Wat de effecten zijn, op korte en lange termijn, van suprafysiologische doseringen testosteron of hoge doseringen anabole steroïden op het seksueel functioneren, is nog maar beperkt bekend (10). Door een negatief terugkoppelingsmechanisme leidt het gebruik van anabole steroïden tot een (tijdelijk) verminderde lichaamseigen testosteronproductie. Tijdens steroïdengebruik is dit niet merkbaar, na afloop van de kuur betekent dit echter, op seksueel vlak, vaak de bruuske overgang van pornosterstatus naar kloosterleven. Deze hypogonadale staat kan maanden, tot meer dan een jaar, na een kuur aanhouden en leidt in veel gevallen tot een verminderd seksueel verlangen en/of zwakke erectie (17, 18), waarbij de frequentie en duur van steroïdengebruik een belangrijke voorspeller is van de ernst van de klachten (10). Het tijdelijk gebruik van een PDE-5-remmer, zoals Viagra of Cialis, kan bij erectieklachten helpen deze hypogonadale periode door te komen.

Langdurig verlaagde testosteronwaardes na een kuur kunnen leiden tot anatomische veranderingen van de penis. Onderzoek bij ratten (op dit vlak vergelijkbaar met mensen) laat zien dat hypogonadisme door castratie of anabole steroïdengebruik leidt tot structurele veranderingen van onder meer de corpora cavernosa (de zwellichamen van de penis), waardoor het krijgen van een erectie (verder) bemoeilijkt wordt (19-21). Deze veranderingen zijn echter reversibel; bij stijging van de testosteronwaardes herkrijgt de penis zijn oude structuur (20, 21).

Seksuele klachten na steroïdengebruik hangen, zoals uit het voorgaande blijkt, veelal samen met hypogonadisme. Of anabole steroïdengebruik ook via andere wegen tot (blijvende) seksuele problemen kan leiden is een nog grotendeels onontgonnen onderzoeksterrein. Zo rapporteren ex-steroïdengebruikers nogal eens een verminderd libido bij een normaal testosteronniveau, wat kan duiden op gewenning aan suprafysiologische doseringen, en verklaart mogelijk waarom een deel van de voormalige steroïdengebruikers zelfs na herstel van de testosteronwaardes seksuele klachten blijft houden (18). Psychologische factoren zijn ook van invloed op het seksueel disfunctioneren, en interacteren mogelijk met fysiologische en fysieke veranderingen; steroïdengebruikers hebben vaker dan niet-gebruikers te kampen met stemmingsklachten, zoals angst en depressieve symptomen, ook wordt bij hen vaker een stoornis van de lichaamsbeleving vastgesteld (22). Deze factoren hebben een negatief effect op het seksueel functioneren (10). Vooral in de periode na de kuur kunnen deze klachten verergeren.

Seksuele problemen tijdens de kuur:
Niet alleen na maar ook tijdens het gebruik van anabole steroïden kunnen seksuele problemen optreden die er voor de start van de kuur nog niet waren. Bij menigeen leidt steroïdengebruik tot hyperseksualiteit, bij sommigen treden echter al na een paar weken kuren een verminderde lust en/of erectieklachten op. Wanneer er ongewenste effecten optreden, is er niet altijd de vinger op te leggen wat hiervan de reden is. Een paar bekende oorzaken van seksuele klachten tijdens de kuur zijn de volgende:

1) Te lage oestradiolwaardes: Het zogenaamde “aromatase” enzym zorgt ervoor dat sommige anabole steroïden deels worden omgezet in het geslachtshormoon oestradiol. Hierdoor kunnen zich tijdens een kuur onnatuurlijk hoge niveaus van dit “vrouwenhormoon” in het mannenlichaam vormen, wat kan zorgen voor bijwerkingen als gynaecomastie (mannelijke borstvorming) en vochtretentie. Dit kan voorkomen worden door inname van “aromataseremmers”, zoals bijvoorbeeld Arimidex (anastrazole). Deze medicijnen belemmeren de werking van het aromatase enzym, waardoor zich minder oestradiol vormt. Oestradiol speelt echter zowel bij mannen als vrouwen een belangrijke rol bij het seksueel verlangen (11). Het gebruik van aromataseremmers kan daardoor resulteren in een verminderd libido, zelfs wanneer de testosteronwaardes in orde zijn (23).

Hoge oestradiolwaardes kunnen overigens ook seksuele klachten veroorzaken. Dit komt doordat oestradiol (via een negatieve terugkoppeling vanuit de hersenen) een remmend effect heeft op de testosteronproductie. Tijdens de kuur is hier vaak niet veel van te merken, na de kuur kan dit echter een hypogonadale staat in stand houden; reden waarom in de nakuur dikwijls anti-oestrogenen zoals Nolvadex (tamoxifen) genomen worden. Anti-oestrogenen verlagen de oestradiolwaardes niet, maar blokkeren selectief de ongewenste effecten van oestradiol door te hechten aan de oestradiolreceptor (24). In een recente studie rapporteren anabole steroïdengebruikers die anti-oestrogenen nemen minder seksuele klachten dan gebruikers die geen anti-oestrogenen nemen (10).

2) Te lage DHT-waardes: Het hormoon dihydrotestosteron (DHT) wordt gevormd uit testosteron. DHT kan voor een aantal ongewenste effecten zorgen, zoals prostaatgroei en kaalheid bij mannen die hiervoor gevoelig zijn (25). Bij het gebruik van suprafysiologische hoeveelheden testosteron vormt zich meer DHT in het lichaam. Om de nadelige effecten hiervan tegen te gaan, combineren sommige sporters hun kuur met een zogenaamde “5-alfa-reductase remmer”, zoals Proscar (finasteride) of Avodart (dutasteride). Dit gaat de omzetting van testosteron naar DHT tegen. DHT speelt echter ook een rol bij het seksueel functioneren (10, 11). Mannen die 5-alfa-reductase remmers gebruiken of gebruikt hebben kampen daarom relatief vaak met erectie- en/of libidoklachten (26).

3) Gebruik van “notoire” anabole steroïden: Uit de voorgaande twee punten kan worden opgemaakt dat het seksueel functioneren van een man of vrouw hormonaal gestuurd wordt door een evenwicht van testosteron, oestradiol, en DHT. Ook andere hormonen zoals progesteron, prolactine, en schildklierhormonen zijn van invloed. Door te kuren wordt de balans van deze hormonen altijd verstoord; dit kan soms gunstig uitpakken, maar ook ongunstig. Hoe iemand reageert op deze hormonale fluctuaties verschilt van persoon tot persoon. Gezien de veelheid aan factoren die een rol kunnen spelen (niet-hormonale invloeden nog buiten beschouwing gelaten), is het geen raadsel dat er tijdens een kuur niet altijd een instant oplossing voor seksuele klachten voorhanden is. Het lichaam laten herstellen, en laten terugkeren naar normale waardes, is dan vaak de beste optie.

Twee anabole steroïden die met name een reputatie hebben opgebouwd in het verstoren van het seksleven (van mannen) zijn Deca Durabolin (nandrolon decanoaat) en trenbolone. Wetenschappelijk is nooit onderzocht welk mechanisme hiervoor verantwoordelijk is. Mogelijk is de gevreesde “Deca Dick” te wijten aan de lage androgene component van nandrolon. Geadviseerd wordt daarom Deca altijd te combineren met een meer androgeen middel zoals testosteron.

In tegenstelling tot nandrolon is trenbolone zeer androgeen. Hierdoor roept het middel een ongekend hoge seksdrive op. Bij langer gebruik, en zeker na stoppen met gebruik, crasht echter het seksueel verlangen nogal eens compleet, en krijgen maar al teveel gebruikers te maken met de beruchte “Tren Dick”. Mogelijk treedt door hyperstimulatie van hersencentra die betrokken zijn bij seksuele lust, een verminderde gevoeligheid op voor seksuele prikkels wanneer zwakkere anabole steroïden gebruikt worden en/of het lichaam terugkeert naar fysiologisch normale hormoonwaardes. Ook wordt gespeculeerd dat een stijging van het prolactineniveau door gebruik van anabole steroïden uit de 19-nortestosteron groep, zoals nandrolon en trenbolone, voor seksuele klachten zorgt.

Vanuit het oogpunt van seksueel functiebehoud kunnen nandrolon en trenbolone dus beter worden gemeden, of (in het geval van nandrolon) dienen te worden gestacked met testosteron.

4) Gebruik van stimulantia: Anabole steroïden worden regelmatig gecombineerd met stimulantia zoals Clenbuterol, efedrine, en DMMA (methylhexanamine) om extra vet te verbranden of om over meer energie te beschikken (27, 28). Deze producten zorgen echter voor een tijdelijke vaatvernauwing en een verhoogde spierspanning, in onder meer de bekkenbodemspieren, wat de doorbloeding en functionaliteit van de genitaliën vermindert (29). Door activatie van het sympathisch zenuwstelsel bij gebruik van stimulantia kan het ook moeilijk zijn te ontspannen; vaak wel een voorwaarde om te kunnen genieten van seks (29).

5) Een energiebeperkt dieet: Bij serieuze wedstrijdbodybuilders is goed te zien hoe groot de invloed is van voedsel op het libido (30). Zelfs bij gebruik van hoge doseringen anabole steroïden daalt bij deze atleten in de laatste weken voor een wedstrijd de zin in seks dikwijls naar het nulpunt. De schuld kan in dit geval gezocht worden bij het caloriebeperkte dieet (en bijkomende trainingsprogramma) dat gevolgd wordt om het laatste beetje lichaamsvet te verbranden. Als het lichaam in “overlevingsmodus” staat dan kan seks wel even wachten... (31). Evolutionair heel logisch, maar iets wat nogal eens vergeten wordt door sporters.

Het voorgaande belicht de afwezigheid van lustgevoelens en/of erectie tijdens de kuur. Het tegenovergestelde, hyperseksualiteit, kan echter ook een probleem vormen wanneer het leidt tot blikvernauwing en gedrag waarvan men achteraf spijt heeft. Ook kan de opeenvolgende hyper- en hyposeksualiteit voor relatieproblemen zorgen. Een grote overzichtsstudie (32) laat zien dat mannelijke steroïdengebruikers (ongeacht hun seksuele oriëntatie) bovengemiddeld vaak risicovol seksueel gedrag (meerdere partners en/of onveilige seks) vertonen. Of het gebruik van anabole steroïden een oorzaak of gevolg is van dit gedrag, blijft hierbij in het ongewisse.
Tenslotte een afsluitende geruststelling: onderzoek heeft uitgewezen dat seks voor het sporten de prestaties niet negatief beïnvloedt (33). Of je nu wel of geen anabole steroïden gebruikt.

1. Info en zorg

2. Harm reduction tips

3. Werking & Effecten

4. Anabolen in de praktijk

5. Bloedonderzoek

6. Veilig injecteren

7. Kwaliteit van anabolen

8. Nakuur - zin of onzin

9. Psychosociale problemen

10. Seksuele klachten

11. Combinatiegebruik

Praktische implicaties:

Het gebruik van anabole steroïden betekent vaak een toename van het libido tijdens de kuur, en na de kuur een sterke afname van dit seksueel verlangen (en mogelijk erectieklachten bij mannen). Klachten tijdens de kuur kunnen een veelheid aan oorzaken hebben, terwijl seksuele klachten na de kuur veelal samenhangen met hypogonadisme.

Indien je (langdurig) seksuele problemen ondervindt na anabole steroïdengebruik raadpleeg dan een deskundige. In het overzicht van zorgprofessionals vind je artsen en hulpverleners die begrijpen welke invloed anabole steroïdengebruik heeft op het seksueel functioneren.