Tijdens een kuur wordt bijvoorbeeld Nolvadex (tamoxifen) of Arimidex (anastrazole) genomen tegen oestrogene bijwerkingen. Clomid (clomifeen) en/of HCG (humaan choriongonadotrofine) volgen dan na de kuur om de lichaamseigen testosteronproductie te bevorderen. Daarbij komt vervolgens nog Cialis (tadalafil) om post-kuur erectieklachten als gevolg van hypogonadisme te verhelpen. 

Het voorgaande is een heel gebruikelijk scenario, en wat aantal middelen betreft nog zeer beperkt. Polyfarmacie is onder steroïdengebruikers dus heel gebruikelijk. Dit komt soms voort uit de wens de prestaties en/of het uiterlijk te verbeteren, zoals wanneer anabolen en groeihormoon (HGH) gestacked worden, maar heeft ook vaak als doel de nadelige effecten van steroïdengebruik tegen te gaan, zoals bijvoorbeeld inname van Nolvadex wanneer mannelijke borstgroei (gynaecomastie) optreedt.

Uit de survey “Het Maakbare Mannenlichaam” die Mainline in 2018 uitvoerde bleek dat 71.7% van de anabole steroïdengebruikers ook andere performance and image enhancing drugs (PIEDs) nam, daarvan waren anti-oestrogenen en HCG het populairst; respectievelijk 34.8% en 32.6% van de steroïdengebruikers had deze middelen genomen. 

Door polyfarmacie is de impact van een kuur op lichaam en geest vaak moeilijk in te schatten (5); de medicijnen waaruit een kuur bestaat zijn meestal uitvoerig onderzocht, maar veelal in lagere doseringen, en niet in combinatie met de overige middelen die in een kuur genomen worden. Wanneer bij een kuur ook nog eens drugs en/of alcohol genomen worden, dan worden de uitkomsten nog onvoorspelbaarder. Zeker lijkt wel dat hierdoor de belasting van diverse vitale organen, zoals lever en hart, flink toeneemt (6-8).

Het alcohol- en drugsgebruik van (ex-)steroïdengebruikers
In weerwil van de risico’s, is het gebruik van alcohol en drugs onder steroïdengebruikers behoorlijk. In actuele Nederlandse, Britse en Zweedse studies gaf de helft of meer van hen aan recentelijk recreatieve drugs te hebben gebruikt (1, 2, 8). Door patiënten van de Nederlandse Anabolenpoli werden daarbij, in volgorde van populariteit, XTC/speed, cocaïne, en cannabis het meest genoemd (1).

Een veel aangehaalde, doch controversiële, theorie over drugsgebruik is de “Gateway” theorie, deze stelt dat het gebruik van “lichtere” middelen zoals cannabis, leidt tot het gebruik van zwaardere drugs, zoals cocaïne of heroïne. Deze theorie is ook onderzocht in de context van steroïdengebruik; er is echter geen bewijs gevonden dat steroïdengebruik leidt tot (problematisch) drugsgebruik, evenmin is een causaal verband gevonden tussen (problematisch) drugsgebruik en later steroïdengebruik (9).

Wel zou steroïdengebruik mogelijk een “gateway” vormen naar opioïdengebruik (9); een verklaring hiervoor zou zijn dat anabole steroïden- en opioïdengebruik leidt tot stimulatie van dezelfde beloningscentra in de hersenen (10). Het is echter ook mogelijk dat via steroïdeninjecties personen leren een naald te gebruiken, en dit een opstap vormt naar ander injectiegebruik (11). De relatie tussen steroïden- en opioïdengebruik wordt echter niet in alle studies gevonden (12).

Lichamelijke effecten van combinatiegebruik
Steroïdengebruik belast veel verschillende organen van het lichaam (5). Wanneer anabole steroïden met andere medicijnen, alcohol, en/of drugs gecombineerd worden, neemt de belasting van vooral de lever en het hart- en vaatstelsel exponentieel toe.

De lever is betrokken bij zeer veel lichaamsfuncties. Een goede leverfunctie is daarom essentieel voor een gezond leven. Doordat orale anabole steroïden (tabletten of capsules) zo zijn ontworpen dat zij bestand zijn tegen afbraak (“17α-gealkyleerd”), belasten zij de lever aanzienlijk (5). Hierdoor kan een grote en/of langdurige inname van deze middelen leiden tot gezondheidsproblemen zoals geelzucht.

Het gebruik van alcohol, en verschillende drugs en medicijnen, tijdens een kuur met 17α-gealkyleerde anabole steroïden belast de lever extra zwaar. Dit kan potentieel leiden tot leverschade (13), en onvoorspelbare effecten oproepen doordat de afbraak van drugs en medicijnen mogelijk vergroot of verkleind wordt (14).

Steroïdengebruik belast, naast de lever, ook het hart- en vaatstelsel. Normaalgesproken is de invloed van fysieke activiteit op het cholesterol gunstig; bij sporters die anabole steroïden gebruiken is echter een afname van het “goede” HDL cholesterol en een toename van het “slechte” LDL cholesterol te zien (5, 15, 16). Dit gaat veelal samen met een verdikking en verminderde functie van de linkerhartkamer, en een vernauwing van de kransslagaders, bij veelvuldig of langdurig steroïdengebruik (17). Ook wordt het bloed van steroïdengebruikers “stroperig” door een stijging van het aandeel rode bloedcellen in het bloed (18), en stijgt als gevolg hiervan, en andere factoren zoals vochtretentie, de bloeddruk (19, 20). Tezamen vergroten deze veranderingen het risico op hart- en vaatziekten bij gebruikers van anabole steroïden (17, 21). 

Wanneer anabole steroïden met alcohol en/of drugs gecombineerd worden neemt de kans op cardiovasculaire complicaties nog verder toe. Een studie onder 145 kurende mannelijke bodybuilders liet zien dat het totale cholesterol en het LDL cholesterol nog meer toenamen als deze sporters regelmatig alcohol dronken of cocaïne gebruikten. Bij steroïdengebruikers die zowel dronken, rookten (tabak), als snoven, waren de cholesterolconcentraties het ongunstigst (6), wat een verhoogd risico betekent op hart- en vaatziekten (22).

Krachttraining leidt tijdens zware oefeningen tot een stijging van de bloeddruk van wel viermaal de normaalwaarden (23). Ook het gebruik van psychostimulantia verhoogt de bloeddruk en de belasting van het hart acuut, zelfs in afwezigheid van fysieke inspanning (24). Het is niet moeilijk voor te stellen wat hiervan de consequenties kunnen zijn wanneer de conditie van het hart- en vaatstelsel, door bijvoorbeeld steroïdengebruik, niet optimaal is.

Het gebruik van psychostimulantia verhoogt de bloeddruk en de belasting van het hart acuut, zelfs in afwezigheid van fysieke inspanning. Het is niet moeilijk voor te stellen wat hiervan de consequenties kunnen zijn wanneer de conditie van het hart- en vaatstelsel, door bijvoorbeeld steroïdengebruik, niet optimaal is.

Het verhoogde risico op ernstige lichamelijke complicaties bij combinatiegebruik is terug te zien in een reeks van studies. Australische patholoog-anatomen onderzochten het overlijden van 24 steroïdengebruikers (7). Een drugsoverdosis bleek in tweederde van de gevallen de doodsoorzaak. Autopsie bracht verder aan het licht dat de cardiovasculaire conditie slecht was van vooral steroïdengebruikers die psychostimulantia gebruikten. De artsen denken dat de ongunstige effecten van stimulantia en anabolen op hart en vaatstelsel elkaar versterken en zo het risico op voortijdig overlijden vergroot.

Een recente Zweedse studie lijkt in eenzelfde richting te wijzen (8). Personen die zich meldden bij een kliniek met klachten die samenhingen met steroïdengebruik, werden gedurende tien jaar gevolgd. Van deze groep van 102 patiënten overleden er zeven (gemiddelde leeftijd 28.8 jaar) in die periode. In vergelijking met de algemene bevolking was het sterftecijfer daarmee bijna tien keer zo hoog. Cardiovasculaire aandoeningen en dood als gevolg van drugsgebruik waren de meest voorkomende oorzaken van overlijden bij de steroïdengebruikers. Net als de Australische artsen, vermoeden de Zweedse onderzoekers dat het gelijktijdig gebruik van drugs en anabole steroïden de verhoogde sterfte verklaart, en wijzen daarbij op het hoge drugsgebruik in met name de groep van overleden steroïdengebruikers.

Mentale effecten van combinatiegebruik
Anabole steroïdengebruikers hebben vaker dan niet-gebruikers te kampen met angst, depressieve klachten, agressie, en psychotische symptomen (25). Kuren en daarbij alcohol en/of drugs gebruiken, vergroot bij kwetsbare personen waarschijnlijk de kans dat deze of andere mentale klachten optreden.

Het gebruik van anabole steroïden lijkt de impulscontrole te verminderen (26), wat bij vooral dominante en impulsieve mannen kan leiden tot agressief gedrag (27). Ook alcohol en verschillende drugs werken ontremmend (28).

Bij combinatiegebruik kan hierdoor een sterk verlies aan remmingen optreden wat, als gevolg, een verhoogd risico met zich meebrengt op antisociaal en agressief gedrag. Ook seksueel ontremd gedrag ligt bij combinatiegebruik op de loer, doordat zowel anabole steroïden als drugs en alcohol het libido kunnen verhogen en inhibities doen afnemen.

Bij combinatiegebruik kan een verlies aan remmingen optreden wat een verhoogd risico met zich meebrengt op antisociaal en agressief gedrag. Ook seksueel ontremd gedrag ligt bij combinatiegebruik op de loer.

Medicijnen en drugs die de hoeveelheid dopamine in de hersenen verhogen, kunnen psychotische symptomen oproepen bij kwetsbare personen (29). Anabole steroïden en verschillende drugs, zoals amfetamine en cocaïne, hebben dit effect. Bij gecombineerd gebruik van steroïden en psychostimulantia of andere dopamine-verhogende drugs, neemt daardoor mogelijk de kans toe dat een psychose optreedt (14, 30).

Na een kuur is er een kans op een verergering van angstige en/of depressieve symptomen. Hypogonadisme, en het resulterende verlies aan spiermassa en kracht, is hier vaak debet aan. Doordat het gebruik van alcohol en drugs een ongunstig effect heeft op de lichaamseigen testosteronproductie (31-33), verlengt het regelmatige gebruik hiervan na de kuur de hypogonadale staat, waardoor angstige of depressieve symptomen waarschijnlijk eerder zullen toe- dan afnemen.

Tenslotte, dierenproeven wijzen uit dat anabole steroïden het plezierige effect van drugs verminderen (34, 35). Steroïdengebruikers worden hierdoor mogelijk gestimuleerd meer drugs te gebruiken, met kwalijke consequenties zoals overdosering als potentieel gevolg.

Praktische Implicaties:

Anabole steroïden gebruiken in combinatie met alcohol, drugs, en/of andere medicijnen betekent een extra grote belasting van het lichaam, en meer onvoorspelbare en ongewenste fysieke en mentale effecten.

Gebruik je regelmatig alcohol en/of drugs, dan is het verstandig voor de start van je kuur een bloedonderzoek en een elektrocardiogram (“hartfilmpje”) te laten uitvoeren. Daarnaast kun je orale steroïden het beste zo veel mogelijk vermijden.

Personen die (op doktersvoorschrift) medicijnen nemen, dienen zich voor de start van een kuur op de hoogte te brengen van mogelijke wisselwerkingen tussen deze geneesmiddelen en anabole steroïden, en bij twijfel een arts te raadplegen.

1. Info en zorg

2. Harm reduction tips

3. Werking & Effecten

4. Anabolen in de praktijk

5. Bloedonderzoek

6. Veilig injecteren

7. Kwaliteit van anabolen

8. Nakuur - zin of onzin

9. Psychosociale problemen

10. Seksuele klachten

11. Combinatiegebruik

Referenties

1. Smit D, de Ronde W. Outpatient clinic for users of anabolic androgenic steroids: an overview. The Netherlands Journal of Medicine. 2018:167.
2. Begley E, McVeigh J, Hope V. Image and Performance Enhancing Drugs National Survey Results. 2017.
3. Ip EJ, Doroudgar S, Lau B, Barnett MJ. Anabolic steroid users' misuse of non-traditional prescription drugs. Research in Social and Administrative Pharmacy. 2018.
4. Sagoe D, McVeigh J, Bjørnebekk A, Essilfie M-S, Andreassen CS, Pallesen S. Polypharmacy among anabolic-androgenic steroid users: a descriptive metasynthesis. Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy. 2015;10(1):12.
5. Pope Jr HG, Wood RI, Rogol A, Nyberg F, Bowers L, Bhasin S. Adverse health consequences of performance-enhancing drugs: an Endocrine Society scientific statement. Endocrine reviews. 2013;35(3):341-75.
6. Schwingel PA, Zoppi CC, Cotrim HP. The influence of concomitant use of alcohol, tobacco, cocaine, and anabolic steroids on lipid profiles of Brazilian recreational bodybuilders. Substance use & misuse. 2014;49(9):1115-25.
7. Darke S, Torok M, Duflou J. Sudden or unnatural deaths involving anabolic‐androgenic steroids. Journal of forensic sciences. 2014;59(4):1025-8.
8. Ljungdahl S, Ehrnborg C, Eriksson B, Lindqvist Bagge A, Mo-berg T. Patients who Seek Treatment for AAS Abuse in Sweden: Description of Characteristics. Substance Pattern and Mortality Rate J Addict Med Ther. 2019;3(11).
9. Kanayama G, Pope HG, Hudson JI. Associations of anabolic-androgenic steroid use with other behavioral disorders: an analysis using directed acyclic graphs. Psychological medicine. 2018;48(15):2601-8.
10. Mhillaj E, Morgese MG, Tucci P, Bove M, Schiavone S, Trabace L. Effects of anabolic-androgens on brain reward function. Frontiers in Neuroscience. 2015;9(295).
11. Kanayama G, Cohane GH, Weiss RD, Pope HG. Past anabolic-androgenic steroid use among men admitted for substance abuse treatment: an underrecognized problem? The Journal of clinical psychiatry. 2003;64(2):156-60.
12. Gårevik N, Rane A. Dual use of anabolic-androgenic steroids and narcotics in Sweden. Drug and Alcohol Dependence. 2010;109(1):144-6.
13. Schwingel PA, Cotrim HP, dos Santos Jr CR, Dos Santos AO, de Andrade ARCF, Carruego MVVB, et al. Recreational anabolic-androgenic steroid use associated with liver injuries among Brazilian young men. Substance use & misuse. 2015;50(11):1490-8.
14. Krzyzak M, Elangovan N. Rhabdomyolysis in a Patient Taking Both Oxandrolone for Bodybuilding and Methamphetamine. Cureus. 2017;9(11).
15. Andrews MA, Magee CD, Combest TM, Allard RJ, Douglas KM. Physical Effects of Anabolic-androgenic Steroids in Healthy Exercising Adults: A Systematic Review and Meta-analysis. Current sports medicine reports. 2018;17(7):232-41.
16. Fett WCR. Blood Biochemical Markers of Competitive Bodybuilding Athletes Users of Anabolic Androgenic Steroids and/or Growth Hormone (AAS/GH), Strength Athletes Drugs Free and Sedentary Persons. 2018.
17. Rasmussen JJ, Schou M, Madsen PL, Selmer C, Johansen ML, Ulriksen PS, et al. Cardiac systolic dysfunction in past illicit users of anabolic androgenic steroids. American Heart Journal. 2018;203:49-56.
18. Chin-Yee B, Lazo-Langner A, Butler-Foster T, Hsia C, Chin-Yee I. Blood donation and testosterone replacement therapy. Transfusion. 2017;57(3):578-81.
19. Gheshlaghi F, Piri-Ardakani M-R, Masoumi GR, Behjati M, Paydar P. Cardiovascular manifestations of anabolic steroids in association with demographic variables in body building athletes. Journal of research in medical sciences: the official journal of Isfahan University of Medical Sciences. 2015;20(2):165.
20. Emamian M, Hasanian SM, Tayefi M, Bijari M, Movahedian Far F, Shafiee M, et al. Association of hematocrit with blood pressure and hypertension. Journal of clinical laboratory analysis. 2017;31(6).
21. Baggish AL, Weiner RB, Kanayama G, Hudson JI, Lu MT, Hoffmann U, et al. Cardiovascular toxicity of illicit anabolic-androgenic steroid use. Circulation. 2017;135(21):1991-2002.
22. Ference BA, Ginsberg HN, Graham I, Ray KK, Packard CJ, Bruckert E, et al. Low-density lipoproteins cause atherosclerotic cardiovascular disease. 1. Evidence from genetic, epidemiologic, and clinical studies. A consensus statement from the European Atherosclerosis Society Consensus Panel. Eur Heart J. 2017;38(32):2459-72.
23. MacDougall J, Tuxen D, Sale D, Moroz J, Sutton J. Arterial blood pressure response to heavy resistance exercise. Journal of applied Physiology. 1985;58(3):785-90.
24. Gupta A, Singh O. Sympathomimetic Drugs. Principles and Practice of Critical Care Toxicology. 2019:84.
25. Piacentino D, D Kotzalidis G, del Casale A, Rosaria Aromatario M, Pomara C, Girardi P, et al. Anabolic-androgenic steroid use and psychopathology in athletes. A systematic review. Current neuropharmacology. 2015;13(1):101-21.
26. Hildebrandt T, Langenbucher JW, Flores A, Harty S, Berlin HA. The influence of age of onset and acute anabolic steroid exposure on cognitive performance, impulsivity, and aggression in men. Psychology of addictive behaviors. 2014;28(4):1096.
27. Carré JM, Geniole SN, Ortiz TL, Bird BM, Videto A, Bonin PL. Exogenous Testosterone Rapidly Increases Aggressive Behavior in Dominant and Impulsive Men. Biological Psychiatry. 2017;82(4):249-56.
28. Grant JE, Chamberlain SR. Impulsive action and impulsive choice across substance and behavioral addictions: Cause or consequence? Addictive Behaviors. 2014;39(11):1632-9.
29. Pillinger T, D’Ambrosio E, McCutcheon R, Howes OD. Is psychosis a multisystem disorder? A meta-review of central nervous system, immune, cardiometabolic, and endocrine alterations in first-episode psychosis and perspective on potential models. Molecular psychiatry. 2019;24(6):776.
30. Duffy RM, Kelly BD. Steroids, psychosis and poly-substance abuse. Irish Journal of Psychological Medicine. 2015;32(2):227-30.
31. Bawor M, Bami H, Dennis BB, Plater C, Worster A, Varenbut M, et al. Testosterone suppression in opioid users: A systematic review and meta-analysis. Drug and Alcohol Dependence. 2015;149:1-9.
32. Emanuele MA, Emanuele N. Alcohol and the male reproductive system. Alcohol Research and Health. 2001;25(4):282-7.
33. Duca Y, Aversa A, Condorelli RA, Calogero AE, Vignera SL. Substance Abuse and Male Hypogonadism. Journal of clinical medicine. 2019;8(5):732.
34. Kurling S, Kankaanpää A, Seppälä T. Sub-chronic nandrolone treatment modifies neurochemical and behavioral effects of amphetamine and 3,4-methylenedioxymethamphetamine (MDMA) in rats. Behavioural Brain Research. 2008;189(1):191-201.
35. Célérier E, Ahdepil T, Wikander H, Berrendero F, Nyberg F, Maldonado R. Influence of the anabolic-androgenic steroid nandrolone on cannabinoid dependence. Neuropharmacology. 2006;50(7):788-806.